Các sứ mệnh Mặt Trăng đã trở thành đồng nghĩa với “cuộc đua không gian”. Trong Chiến tranh Lạnh, cuộc cạnh tranh giữa Mỹ và Liên Xô để đạt được “bước chân nhỏ bé đầu tiên” trên Mặt Trăng là một nhiệm vụ mang tính biểu tượng và chiến lược cho sự thống trị về chính trị, Công Nghệ, quân sự và ý thức hệ trên Trái Đất.

Căng thẳng địa chính trị một lần nữa đang chuyển hướng ra ngoài Trái Đất. Mỹ và Trung Quốc đang dẫn đầu các sứ mệnh riêng biệt nhằm đưa con người trở lại Mặt Trăng. Một mục tiêu là đẩy mạnh nghiên cứu khoa học. Nhưng khai thác không gian và chủ nghĩa bành trướng kinh tế cũng đang thúc đẩy những nỗ lực này.

Cuộc “chạy đua” mới này có thể dẫn đến xung đột mới, đặc biệt là về các địa điểm hạ cánh chính và các nguồn tài nguyên quý giá và khan hiếm được suy đoán là nằm ở cực nam Mặt Trăng.

Khai thác băng nước có thể tạo ra oxy, nước uống và nhiên liệu tên lửa – tất cả đều rất quan trọng để duy trì việc thám hiểm Mặt Trăng và xa hơn nữa. Mặt Trăng cũng có thể chứa kim loại đất hiếm được sử dụng trong các thiết bị điện tử hàng ngày và một đồng vị không phóng xạ hiếm, heli-3, cho năng lượng hạt nhân.

Khai thác không gian có thể dẫn đến “cơn sốt vàng Mặt Trăng” hoặc chiến tranh thương mại đáng lo ngại với các quốc gia và các chủ thể tư nhân trong không gian. Các nguồn tài nguyên được khai thác ngoài Trái Đất được dự đoán trị giá hàng nghìn tỷ USD.

Mỹ có lịch sử lâu dài hơn về năng lực, đầu tư và quan hệ đối tác trong lĩnh vực không gian. Tuy nhiên, Trung Quốc đang bắt kịp. Trong khi Mỹ thực hiện cuộc đổ bộ không người lái đầu tiên lên cực nam Mặt Trăng trong năm nay, Trung Quốc đã thực hiện một số cuộc đổ bộ. Tháng 6 năm nay, sứ mệnh Hằng Nga 6 của Trung Quốc đã trở về với các mẫu đá và đất đầu tiên từ khu vực được săn đón này của Mặt Trăng.

Cả hai siêu cường đều đã mời các quốc gia khác tham gia cùng họ trong việc hiện thực hóa tầm nhìn Mặt Trăng của họ. Tuần này, Cộng hòa Dominica đã trở thành quốc gia thứ 44 ký kết Hiệp định Artemis do NASA của Mỹ dẫn đầu.

13 quốc gia khác đang tham gia Trạm Nghiên cứu Mặt Trăng Quốc tế (ILRS) do Trung Quốc dẫn đầu với sự hợp tác của Nga. Senegal đã tham gia vào tháng trước.

Không gian đã thúc đẩy hợp tác ngay cả giữa các đối thủ siêu cường trong thời kỳ địa chính trị căng thẳng. Trong Chiến tranh Lạnh, Mỹ và Liên Xô đã hợp tác về quản trị, luật pháp, khoa học và Công Nghệ không gian. Điều này đã xây dựng lòng tin lẫn nhau và giảm bớt căng thẳng.

Gần đây hơn, Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS) của NASA đã là minh chứng cho sự cùng tồn tại trên quỹ đạo. Các phi hành gia từ Mỹ, Nga và các đối tác khác đã tiến hành hơn 3.000 thí nghiệm trong môi trường vi trọng lực.

Tại Hội nghị thượng đỉnh Tương lai của Liên Hợp Quốc gần đây, các thông điệp từ các phi hành gia của ISS và trạm vũ trụ Thiên Cung của Trung Quốc đã tái khẳng định tầm quan trọng của hợp tác quốc tế và sử dụng hòa bình không gian.

Nhân loại sẽ mất mát rất nhiều nếu các siêu cường toàn cầu không hợp tác về quản trị không gian. Có một nguy cơ thực sự và ngày càng tăng về việc xuất khẩu và làm trầm trọng thêm các xung đột trên Trái Đất của chúng ta trong không gian. Điều này chắc chắn sẽ làm gia tăng căng thẳng trên Trái Đất.

Mỹ và Trung Quốc cần tìm kiếm cơ hội để mở đối thoại giữa Hiệp định Artemis và ILRS. Đã có một số điểm tương đồng trong các hoạt động, nguyên tắc quản trị và hướng dẫn được lên kế hoạch riêng biệt của họ.

Để thực hiện điều này, Mỹ sẽ cần xem xét lại Sửa luật Wolf năm 2011, một luật hạn chế NASA sử dụng ngân sách của mình để hợp tác với Trung Quốc mà không có sự chấp thuận của Quốc hội. Nhưng Trung Quốc không có điều luật tương đương và gần đây đã bày tỏ sẵn sàng hợp tác, bao gồm cả việc chia sẻ các mẫu đá và đất của họ.

Mỹ và Trung Quốc tích cực tham gia vào COPUOS, bao gồm cả nhóm công tác về tài nguyên không gian. Tuy nhiên, việc lập hiệp ước thường diễn ra chậm. Điều này có nghĩa là cần có nhiều cơ hội hơn cho việc giao tiếp, nhất quán và chắc chắn về quản trị không gian. Điều này thậm chí có thể hỗ trợ các nỗ lực đa phương.

Thế giới cần nhìn nhận không gian không chỉ là một “cuộc đua”. Đó cũng là cơ hội để cải thiện quan hệ quốc tế, mang lại lợi ích cho nhân loại tương lai của con người trên Trái Đất và một ngày nào đó, ở phía bên kia.

Bảo Anh (Theo Space)